Ο Δημόσιος Λουτρός
Τα «εξοχικά»
Προφορική Μαρτυρία "Τα «εξοχικά»"
Τόποι κοινωνικοποίησης και συναναστροφής Καρλοβάσου
Λέσβος, Μανταμάδος
«Κάθε Κυριακή πηγαίναμε βόλτα στα εξοχικά, στα καφενεία στον δρόμο για τον Ταξιάρχη. Ή τις γιορτές άμα ήταν, έπρεπε να πάμε βόλτα με τις φιλενάδες μας να βάλουμε τα καλά μας, να πάμε να δούμε τον Στυλιανίδη (πρόκειται για τον μετέπειτα σύζυγό της). Μία φορά ο αδελφός μου, δεν ήθελε, μου πήρε τις παντόφλες για να μην πάω. Ήρθε η φιλενάδα μου, λέω «δεν έχω παντόφλες». Μου λέει πάρε τις δικές μου...μετά ο αδελφός μου μού έβαλε τις φωνές»
(Μαρία Στυλιανίδου, 2020)
Τα καφενεία
Σημαντική θέση στην κοινωνική ζωή των κατοίκων του Μανταμάδου έχουν τα καφενεία ως κατεξοχήν χώρος συνάντησης και επικοινωνίας των αντρών του οικισμού. Μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα, σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων, πρέπει να λειτουργούσαν 18 καφενεία στον οικισμό στον δρόμο που βρίσκεται απέναντι από τον Πλάτανο και ενώνει το παλιό και νέο “κέντρο” του χωριού.
Από τα πιο γνωστά του Μανταμάδου ήταν τα καφενεία «Η Τσαντήρα» και των Ψαρρού, Πασπαλά, Κοπριτέλλη. Η «Τσαντήρα» λειτούργησε από το 1910 μέχρι και τη δεκαετία του ’80 στο δρόμο που παλιότερα διέτρεχε ο χείμαρρος που χώριζε τον Μανταμάδο σε δύο κεντρικούς μαχαλάδες. Το όνομα συνδέεται με το αναρριχητικό φυτό σαλκίμι (μικρασιατική ονομασία του φυτού γλυσίνα), το οποίο έκανε «τσαντήρα», προσφέροντας δροσιά και ίσκιο το καλοκαίρι. Ξεχώριζε για τη μεγάλη στέρνα που είχε στη μέση της αυλής με τα χρυσόψαρα.
Η «Τσαντήρα» αποτέλεσε σημείο συνάντησης, διασκέδασης αλλά και αγοραπωλησιών ζώων (τσαμπασλίκια). Ένα τσαμπασλίκι κρατούσε μέχρι και τρεις μέρες για να κλείσει η συμφωνία μεταξύ παραγωγού και εμπόρου. Ρακί, μεζές και παζάρια, μα προπαντός ρακί για να αυξηθεί το κέφι και να πέσει η τιμή. Τα καφενεία όμως ήταν ενίοτε και σημεία εκκίνησης εθιμικών δρωμένων, όπως η τράτα.
Προφορική Μαρτυρία "Τα καφενεία"
Λέσβος, Μανταμάδος
«Ήταν σε μία ευθεία τρία καφενεία, η Τσαντήρα, του Κοπριτέλλη και του Καρακωσταντή - που γινόταν το πανηγύρι του χωριού, του Ταξιάρχη που τότε γινότανε μέσα στο χωριό. Όταν ήμασταν παιδιά δεν έχω αναμνήσεις από τον Ταξιάρχη το μοναστήρι. Ερχότανε όλες οι μουσικές του χωριού - κάναμε την περατσάδα. Ο πατέρας μου έφευγε Παρασκευή απόγευμα και γύρναγε Τρίτη πρωί. Δευτέρα ερχότανε η Αγ. Παρασκευή. Από το μεσημέρι ξεκινούσε η μουσική. Εμείς που μεγαλώσαμε πηγαίναμε και πλέναμε πιάτα για να βλέπουμε τη μουσική»
(συζήτηση στην οικία Τσουκαλά, 2020)
Αλεξάκης, Ε., 2001, Ταυτότητες και ετερότητες: Σύμβολα, συγγένεια, κοινότητα στην Ελλάδα – Βαλκάνια. Εκδόσεις: Δωδώνη
Αλεξάκης, Ε., 2018 Το εθνογραφικό ημερολόγιο του Μανταμάδου Λέσβου. Το καφενείο, η προίκα, η θυσία (1995-1999), Αθήνα
Αξιώτης, Μ., 1992, Περπατώντας στη Λέσβο, Τόμος Α’. Μυτιλήνη.
Αξιώτης, Μ., 2006, Τα γεφύρια της Λέσβου. Μυτιλήνη: Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λέσβου.
Βέης, Δ., 1998, Απ’ο,τι μπόρεσα να θυμηθώ: Γιατί ο Μανταμάδος έγινε κόκκινος.Μανταμάδος
Γιαννοπούλου, Μ., Σ. Δεμέστιχα, 1998, Τσκαλαριά : Τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής της περιοχής Μανταμάδου Λέσβου. Κέντρο Μελέτης Νεώτερης Κεραμικής & Κοινότητα Μανταμάδου.
Δήσσος, Ε., 1992 Το ιστορικό και τα θαύματα του Ταξιάρχη. Τόμοι Α’ και Β’
Διονυσόπουλος Ν., Μάργαρη Ζωή και Γιώργος Νικολάκης, 1997, Λέσβος Αιολείς. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης
Ιωάννα Κατσαργύρη – Μαρκεζίνη, Ι.,2014. “Λουτρά και Χαμάμ στη Μυτιλήνη: Κοινωνικές και Πολιτισμικές Πρακτικές(τέλη 19ουαι. – τέλη 20ού αι.) Συμβολή στη Λαογραφική Μελέτη της Χρήσης του Νερού και της Σωματικής Καθαριότητας. Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. (αναφορά σε Λουτρό Μανταμάδου, σελ. 319-320)
Καπιωτάς Μ., 2010, Άνθρωποι και επαγγέλματα: Χώροι και καταστήματα του Μανταμάδου στις δεκαετίες ‘50 -’60. Εντελέχεια: Μυτιλήνη.
Καρανικόλας, Α., 2009, Ογδόντα χρόνια Μανταμαδιώτης: Όσα ήξερα και όσα άκουσα. Εκδόσεις: Δήμος Μανταμάδου Λέσβου.
Καρανικόλας, Απ., 2018, Παραδοσιακά Τραγούδια από τον Μανταμάδο Λέσβου. Εκδόσεις: Σύλλογος Γυναικών Μανταμάδου.
Κοντής, Ι., 1978, Λέσβος και η Μικρασιατική της περιοχή. ΑθήναικόνΚέντρον Οικιστικής.
Κουτρης, Σ., 1999, Κεραμικές μορφές της Λέσβου, Αθήνα: Εκδόσεις Ίνδικτος.
Λυκιαρδοπούλου, Σ., 2008. Η εκπάιδευση στη Λέσβο κατά την τελευταία περίοδο της Οθωμανοκρατίας (1800-1912). Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή. Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Μακακούλια Κ., 2016-2017, “Τα μοναστήρια της Λέσβου: Η περίπτωση της Ι.Μ. Ταξιαρχών Μανταμάδου”. Αιολικά Χρονικά, Τόμος ΙΗ’
Μαραντζίδης Ν., 1995, «Το θρησκευτικό μέσα στο πολιτικό: θρησκεία και πολιτική σε μια αγροτική κοινότητα της Λέσβου», Νέα Κοινωνιολογία, 20, σελ.36-44, 1995.
Μαραντζίδης, Ν., 1993, «Ο κομμουνισμός στον ελλαδικό αγροτικό χώρο. Η περίπτωση του Μανταμάδου, 1922-1985», Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης 2(2): 101-124.
Μιχαηλάρης, Π., 2014, “Το χωριό Μανταμάδος της Αέσβου και ο Ταξιάρχης του”, (Πρακτικά Συμποσίου με τίτλο: “Τοπικές κοινωνίες στον θαλάσσιο και ορεινό χώ΄ρο στα νότια Βαλκάνια, 18οσ και 19ος αιώνας”, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Ιστορίας, Κέκυρα, 24-26 Μαΐου 2012)
Παναγοπούλου, Μ., 2014, “Η βιομηχανική Λέσβος του 19ου και 20ου αιώνα. Παρελθόν, παρόν και μέλλον”. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
Παρασκευαΐδης, Γ., 1987, Μανταμάδος Λέσβου: Ιστορικά – λαογραφικά κείμενα και φωτογραφίες. Θεσσαλονίκη.
Παρασκευαΐδης, Π., 1983,“Παγανιστικοί τόποι χριστιανικής λατρείας στη Λέσβο”, Περιοδικό: Τα Ψαρα
Παρασκευαΐδης, Π., 2020, Τούρκικες λέξεις στο μανταμαδιώτικο γλωσσικό ιδίωμα. Σύλλογος Γυναικών Μανταμάδου.
Παρασκευαΐδης, Σ. 1956, Επιβίωσης του αρχαίου Ελληνικού Βίου εν Λέσβω. Μυτιλήνη.
Πασπαλά, Δ., 2018, Ψίθυροι στο κύμα. Εκδόσεις Αγγελάκη
Πλάτανος, Β., 1963, Ελληνικά λαϊκά πανηγύρια. Αθήνα.
Προδρόμου Αναγνώστου Οικονόμου, 1935, Η Ματωμένη Αρχοντοπούλα. Μυτιλήνη
Σαραντινού, Α., “Αγωνιστές” και “Αδιαφόρετοι”. Πολιτική έκφραση, Θρησκευτική πίστη και Ανδρισμός στο Μανταμάδο Λέσβου. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή διατριβή, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου. .
Σηφουνάκης, Ν., Β. Κουτσκουδή, Σ. Φραντζέσκου & Σ. Χαλαυτής , 1986, Βιομηχανικά κτήρια στη Λέσβο 19ος και αρχές 20ου αιώνα: Ελαιοτριβεία, Σαπωνοποιεία. Αθήνα; Νομαρχία Λέσβου
Τα Μανταμαδιώτικα, τ. 23/64/ 118 / 139 /150
Φραντζέσκου Μιχάλη Σ., 2005, “ Η τελετουργία της Ταυροθυσίας στον Μανταμάδο της Λέσβου”. Αιολικά Χρονικά, τ. Ζ (σ.σ. 232-260)
Ψαρρός Δ., 1983, “Ο Παληός και η σημασία του στον Αιολικό χώρο”. Γράμματα Τέχνες, Β
Ιστοσελίδες
Παραδοσιακά Επαγγέλματα της Λέσβου, Εργαστήριο Κοινωνικής και Πολιτισμικής Επικοινωνίας και Τεκμηρίωσης και Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
- Άννα Τσουκαλά
- Μαρία Στυλιανίδου
- Άννα Φωντή
- Γιάννης Καρανικόλας
- Γρηγόρης Θεοδοσίου
- Δημήτρης Καρατζιτζής
- Δημήτρης Κουβδής
- Μαρία Γροσομανίδη
- Παναγιώτης Σταμάτης
- Παναγιώτης Τιτιγάρης
- Στέλιος Σταμάτης
