Ο οικισμός των Ψαρών είναι ο μοναδικός κατοικημένος οικισμός του ομώνυμου νησιού που βρίσκεται στα βορειοδυτικά της Χίου, στο κέντρο του Αιγαίου. Ο οικισμός είναι κτισμένος στο νοτιοδυτικό άκρο του νησιού, σε χαμηλό υψόμετρο απέναντι από τα ακατοίκητα Αντίψαρα. Το νησί χαρακτηρίζεται από ορεινή και έντονα βραχώδη γεωμορφολογία, ενώ η στρατηγική του θέση για τον έλεγχο των θαλάσσιων διαδρομών αποτέλεσε καθοριστικό στοιχείο στην ιστορική του πορεία.
Η νήσος Ψυρίη της Οδύσσειας είχε κατοικηθεί ήδη από την Προϊστορική Περίοδο, όπως επιβεβαιώνουν αρχαιολογικά ευρήματα. Στην περιοχή Αρχοντίκι ανακαλύφθηκε αξιόλογος Μυκηναϊκός οικισμός, ενώ έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα κατά την Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο μαρτυρούν λείψανα οικιών και τάφων στο λόφο της Μαύρης Ράχης. Το νησί ερημώθηκε ανά περιόδους λόγω της πειρατείας και επανεποικίστηκε τον 18ο αιώνα από οικογένειες της Εύβοιας και της Θεσσαλίας.
Τα Ψαρά είναι γνωστότερα για την ιστορική τους πορεία κατά τους νεότερους χρόνους, ιδιαίτερα για τη συμβολή τους στην Ελληνική Επανάσταση που είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή τους από τον οθωμανικό στόλο το 1824. Στην κορυφή του λόφου της Μαύρης Ράχης υπάρχει ηρώο αφιερωμένου στους νεκρούς της καταστροφής των Ψαρών και στον απέναντι λόφο βρίσκεται ο ιστορικός ναός του Αγίου Νικολάου όπου κηρύχθηκε η Επανάσταση.
Σήμερα σώζονται ερειπωμένα κάποια πέτρινα προεπαναστατικά οικήματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, μεγάλα, διώροφα με λαξευτές πέτρες και συχνά πελεκητά υπέρθυρα και φουρούσια. Χαρακτηριστικό δείγμα αποτελεί ένα αποκατεστημένο σήμερα αρχοντικό οίκημα του 19ου αιώνα, το επονομαζόμενο Κονάκι. Τα σπίτια που χτίστηκαν μετά την καταστροφή είναι διαφορετικής αρχιτεκτονικής, ορθογώνιας κάτοψης, χαμηλά, λιτά και με μικρά ανοίγματα. Κατά κανόνα καλύπτονταν με δώμα, αλλά η μορφολογία αυτή αλλοιώθηκε από νεότερη εγκύκλιο που υπαγόρευε την κάλυψη με στέγη.