Νησί :Σάμος
Οικισμός :Καρλόβασι

Σημαντικές προσωπικότητες του Καρλοβάσου

1

Ο Γιάννης Ρίτσος στο Καρλόβασι της Σάμου

Μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του πνεύματος που έζησε στο Καρλόβασι, ήταν ο μεγάλος ποιητής Γιάννης Ρίτσος. Το 1954 παντρεύτηκε την Καρλοβασίτισσα γιατρό Γαρυφαλιώ Γεωργιάδου και μαζί της επισκέφθηκε για πρώτη φορά το νησί της Σάμου. Ένα χρόνο αργότερα, το 1955, γεννήθηκε η κόρη του ζευγαριού, η Έρη Ρίτσου, η οποία σήμερα ζει στο Μεσαίο Καρλόβασι. Ο Ρίτσος θα αφιερώσει στην κόρη του το ποίημα «Πρωινό άστρο», στο οποίο είναι ολοφάνερη η ανάγκη του να προσφέρει απλόχερα πατρική στοργή στο νέο μέλος της οικογένειάς του.

Σύμφωνα με την Έρη Ρίτσου (2007), «το 1956 είναι επίσης για τον Ρίτσο χρονιά-σταθμός. Το κρατικό βραβείο ποίησης που κερδίζει για το ποίημα “Η Σονάτα του Σεληνόφωτος” είναι μια δικαίωση που –μέσα σε δύσκολες συνθήκες- λειτουργεί σαν τονωτικό. Αρχίζει μια περίοδος μεγάλης δημιουργίας με εκτενείς ποιητικές συνθέσεις, τους δραματικούς μονολόγους, και μικρά ποιήματα, όπου το Καρλόβασι είναι πανταχού παρόν».

Στο Καρλόβασι ο ποιητής θα βρει ηρεμία και θα εμπνευστεί από το καταπράσινο τοπίο και τη θάλασσα που επισκεπτόταν συχνά συλλέγοντας μάλιστα πέτρες και βότσαλα, τα οποία αγαπούσε να ζωγραφίζει. Πολλές φορές επίσης επισκεπτόταν το εργαστήριο αγγειοπλαστικής του Βασίλη Κοντορούδα, ενός από τους πιο σημαντικούς αγγειοπλάστες του Αιγαίου. Κοντά του ο Ρίτσος διακοσμούσε με τη ζωγραφική του τα κεραμικά πιάτα, για τα οποία οι Καρλοβασίτες καμαρώνουν και επιδεικνύουν με περηφάνια στους φιλοξενούμενούς τους.

Ο Γιάννης Ρίτσος θα ζήσει λίγα χρόνια οικογενειακής ευτυχίας και γαλήνης στο Καρλόβασι αλλά η δικτατορία του 1967 θα του επιβάλει κατ’ οίκον περιορισμό. Η πτώση της δικτατορίας θα αναζωογονήσει τον Ρίτσο. Η Σάμος παρέμεινε από τους αγαπημένους προορισμούς του και μάλιστα στο Καρλόβασι θα περάσει και το τελευταίο καλοκαίρι της ζωής του, όπου θα γράψει το ποίημα «Το τελευταίο καλοκαίρι»:

«Αποχαιρετιστήρια χρώματα των δειλινών. Καιρός να ετοιμάσεις

τις τρεις βαλίτσες –τα βιβλία, τα χαρτιά, τα πουκάμισα-

και μην ξεχάσεις εκείνο το ρόδινο φόρεμα που τόσο σου πήγαινε

παρ’ ότι το χειμώνα δε θα το φορέσεις. Εγώ,

τις λίγες μέρες που μας μένουν ακόμη, θα ξανακοιτάξω

τους στίχους που έγραψα Ιούλιο και Αύγουστο

αν και φοβάμαι πως τίποτα δεν πρόσθεσα, μάλλον

πως έχω αφαιρέσει πολλά, καθώς ανάμεσά τους διαφαίνεται

η σκοτεινή υποψία πως αυτό το καλοκαίρι

με τα τζιτζίκια του, τα δέντρα του, τη θάλασσά του,

με τα σφυρίγματα των πλοίων του στα ένδοξα λιογέρματα,

με τις βαρκάδες του στο φεγγαρόφωτο κάτω απ’ τα μπαλκονάκια

και με την υποκριτική ευσπλαχνία του, θα ‘ναι το τελευταίο»

Καρλόβασι, 3.ΙΧ.89

Τεκμήρια :

2

Ο Κλεάνθης, ο Καλομοίρης και η Φιλαρμονική Καρλοβασίων

Μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες που γεννήθηκαν κι έδρασαν στο Καρλόβασι ήταν ο ποιητής και αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 στη Σάμο Γεώργιος Κλεάνθης. Γεννημένος στο Καρλόβασι το 1801, φοίτησε αρχικά στην Πορφυριάδα Σχολή και συνέχισε τις σπουδές του στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης, κοντά στο θείο του και ήρωα της Σαμιακής Επανάστασης Λογοθέτη Λυκούργο.

Ο Κλεάνθης συμμετείχε ενεργά στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Σάμου. Ωστόσο, η μη συμπερίληψη του νησιού στο νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος θα τον αναγκάσει να μετοικίσει στην Εύβοια, όπως κι ένα μεγάλο πλήθος άλλων Σαμιωτών, αφού δεν μπορούσε να ανεχτεί το καθεστώς της Ηγεμονίας που επιβλήθηκε στο νησί. Πληγωμένος βαθύτατα από το θάνατο της αγαπημένης του συζύγου, θα πεθάνει και ο ίδιος στην Εύβοια το 1834, αφήνοντας μια σημαντική πνευματική παρακαταθήκη στους Σαμιώτες και εν γένει στην ιστορία της Ελλάδας.

Μέχρι και σήμερα δημοσιεύονται μελέτες για το ποιητικό έργο του Κλεάνθη,  το οποίο ωστόσο σώζεται αποσπασματικά.  Το πιο γνωστό ίσως μελοποιημένο έργο του, το οποίο σήμερα τραγουδιέται ως επαναστατικός ύμνος της Σάμου, είναι η «Ωδή εις την Ελευθερίαν». Σημαντικό ρόλο στη διαφύλαξή του έχει παίξει και η Φιλαρμονική Καρλοβασίων που συμπεριλαμβάνει έργα του σε εθνικούς ή τοπικούς εορτασμούς. Συχνά, μάλιστα, πραγματοποιούνται και ειδικά αφιερώματα, συνήθως στον αύλειο χώρο της Πορφυριάδας Σχολής στο κέντρο του Νέου Καρλοβάσου. Προς τιμήν του μάλιστα η Φιλαρμονική Καρλοβασίων ονομάζεται «Κλεάνθης ο Σάμιος». Η Φιλαρμονική Καρλοβασίων ιδρύθηκε το 1985 και έχει  πλούσια πολιτιστική αλλά και κοινωνική δράση. Πολλά από τα παιδιά-μέλη της κατάφεραν να γίνουν σπουδαίοι μουσικοί, ανεξάρτητα από την οικονομική τους κατάσταση, καθώς η φοίτηση από την αρχή της λειτουργίας της Φιλαρμονικής έως σήμερα είναι δωρεάν.

Η Φιλαρμονική Καρλοβασίων μετά από πολλές μετακινήσεις από κτήριο σε κτήριο, πλέον στεγάζεται απέναντι από το Ηγεμονικό Μέγαρο. Παλαιότερα στη θέση αυτή βρίσκονταν τα δημοτικά λουτρά, όπου πήγαιναν και έκαναν το μπάνιο τους οι Καρλοβασίτες.

Άλλος σημαντικός μουσικός που συνδέεται με το Καρλόβασι λόγω καταγωγής είναι ο Μανώλης Καλομοίρης, η δράση του οποίου είχε διεθνή εμβέλεια. Θεωρείται ηγετική φυσιογνωμία της "Νεοελληνικής Εθνικής Μουσικής Σχολής". Iδιαίτερο ρόλο στο έργο του έχει παίξει η χρήση του δημοτικού τραγουδιού και ο τρόπος που αξιοποιείται η παράδοση στις συνθέσεις του. Το 1919 ίδρυσε το "Ελληνικό Ωδείο" και το 1926 το "Εθνικό Ωδείο", το οποίο διηύθυνε έως το 1948. Ίδρυσε ωδεία σε όλη την Ελλάδα, έγραψε μουσικοπαιδαγωγικά έργα στη δημοτική και συνέβαλε στην καλλιέργεια της μουσικής εκπαίδευσης σε εθνικό επίπεδο.

Τεκμήρια :

3

Λογοθέτης Λυκούργος

Ο Γεώργιος Παπλωματάς (μετέπειτα Λογοθέτης Λυκούργος) γεννήθηκε το 1772 στο Νέο Καρλόβασι και φοίτησε στην Πορφυριάδα Σχολή. Το 1788 θα βρεθεί στην Κωνσταντινούπολη και θα διοριστεί γραμματικός στο Πατριαρχείο. Στα τέλη του 1795 θα πάει στο Βουκουρέστι, όπου ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης, Ηγεμόνας της Βλαχίας, θα τον διορίσει γραμματέα του Ηγεμονικού γραφείου. Τον Υψηλάντη διαδέχθηκε ο Αλέξανδρος Σούτσος, ο οποίος αναγνωρίζοντας τις ικανότητες και την αφοσίωση του Παπλωματά, θα τον προβιβάσει σε λογοθέτη κι εφεξής θα ονομάζεται Γεώργιος Λογοθέτης.
Αργότερα, δεχόμενος την πρόσκληση που του έγινε να αναλάβει την ηγεσία της λαϊκής παράταξης των «Καρμανιόλων» στη Σάμο, θα ασχοληθεί εντατικά με τα διοικητικά ζητήματα του νησιού και το 1819 θα μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία λαμβάνοντας το όνομα «Λογοθέτης», από όπου προέκυψε και το ονοματεπώνυμο Λογοθέτης Λυκούργος, που θα τον ακολουθήσει έως το θάνατό του.
Στις 8 Μαΐου του 1821 ο Λογοθέτης Λυκούργος θα κηρύξει από την πλατεία του Μεσαίου Καρλοβάσου την έναρξη της Σαμιακής Επανάστασης. Ακολούθησε ένα πλήθος αγώνων, με τον Λογοθέτη Λυκούργο να αποχωρεί και να επανέρχεται στο νησί, λόγω των ισχυρών συγκρούσεών του με την αντίπαλη παράταξη των «Καλικάντζαρων». Ιδιαίτερης σημασίας είναι το Στρατοπολιτικό Σύστημα Σάμου, που συγκροτήθηκε από τον ίδιο τον Λυκούργο και ίσχυσε στο νησί, με περιόδους διακοπών, έως ότου η Σάμος μπει σε καθεστώς Ηγεμονίας το 1832. Ο Λογοθέτης Λυκούργος θα πεθάνει στην Αθήνα το 1850, απογοητευμένος που δεν κατάφερε να δει την ένωση του αγαπημένου του νησιού με την Ελλάδα.
Οι σύγχρονοι Καρλοβασίτες τιμούν αδιαλείπτως τη μνήμη του μεγάλου ήρωα της Επανάστασης ενώ κάθε χρόνο στις 8 Μαΐου στην πλατεία του Μεσαίου Καρλοβάσου, η οποία ονομάζεται πλέον «Πλατεία 8ης Μαΐου», διοργανώνεται τιμητική εκδήλωση και επιμνημόσυνη δέηση σε μνήμη των πεσόντων της Σαμιακής Επανάστασης.

Αστρουλάκης, Νικήτας. (1926). «Το άσυλον των λεπρών Σάμου», Σαμιακή Στοά, τ.Α’, (επιμ.) Θεοσεβεία Βεργή, Καρλόβασι.

Βακιρτζής, Ιωάννης. (2005). Ιστορία της Ηγεμονίας Σάμου 1834-1912, Αθήνα.

Βαρβούνης, Μανόλης. (2018). «Η λέπρα στη Σάμο: Από την παραδοσιακή ιατρική στην επιστημονική αντιμετώπιση», Πρακτικά Πανελλήνιου Επιστημονικού Συνεδρίου, Αθήνα, 7-11 Μαρτίου 2012, Λαϊκή Ιατρική και Ιατρική Επιστήμη. Σχέσεις Αμφίδρομες, τ. Β’, σσ. 379-399, Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο.

Δαμιανίδης, Κώστας. (2004). «Προφορικές μαρτυρίες για την ξυλοναυπηγική στη Σάμο»,  Καλοκαιρινές Σαμιακές Συναντήσεις, σ. 196-208.

Δημητρίου, Νικόλαος. (1979). Ιστορία της Σάμου, Αθήνα: Εκτύπωσις «ήρα».

Δημητρίου, Νικόλαος. (1985). Λαογραφικά της Σάμου, τ. 2, Αθήνα: Ν. Δημητρίου.

Δημητρίου, Νικόλαος. (1987). Λαογραφικά της Σάμου, Αλκιβιάδης Δημητρίου (επιμ.), τ. 4, Αθήνα.

Δημητρίου, Νικόλαος. (1996). Λαογραφικά της Σάμου 7, Λεξικό του Γλωσσικού Σαμιακόυ Ιδιώματος, Αθήνα.

Έθιμα και Παραδόσεις στο Καρλόβασι και στα περίχωρα. (2007). Τ.Ε.Ε. –ΕΠΑ.Λ. Καρλοβάσου.

Ζαφείρης, Γιάννης. (1977). Λογοθέτης Λυκούργος. Ο Μεγάλος Σαμιώτης Αρχηγός του 1821, Αθήνα.

Θρασυβούλου, Δημήτρης. (2007). «Ο εμφύλιος στη δυτική Σάμο. Το επεισόδιο της Λέκας, Μάιος 1946», στο Καρλόβασι Σάμου. Ένα νησιωτικό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο στο ανατολικό Αιγαίο (Πρακτικά Συνεδρίου), Αθήνα: Δήμος Καρλοβασίων & Γενικά Αρχεία του Κράτους-Αρχεία Νομού Σάμου.

Καλατζής, Κώστας. (1992)[1990]. Το ταμπάκικο, Αθήνα: ΠΙΤΣΙΛΟΣ.

Καλατζής, Κώστας. (2007). «Πρόσωπα και τόποι του χθεσινού Νέου Καρλοβάσου», Πρακτικά συνεδρίου Καρλόβασι Σάμου. Ένα νησιωτικό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο στο ανατολικό Αιγαίο, Αθήνα: Δήμος Καρλοβασίων, Γενικά Αρχεία του Κράτους – Αρχεία Νομού Σάμου, σσ. 107-139.

Καλομοίρη, Χαρά. (1997). «Η γέννηση ενός φεστιβάλ», στο Ο Μανώλης Καλομοίρης και η ελληνική μουσική, Σάμος: Φεστιβάλ «Μανώλης Καλομοίρης».

Καραθανάσης, Κώστας. (1995). Γεώργιος Κλεάνθης. Ο Σαμιώτης Εθνικός Βάρδος, Αθήνα: Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος.

Κεντούρης, Αλέξανδρος. (1939). «Η Βυρσοδεψία εν Σάμω», στο Σαμιακόν Ημερολόγιον, Αθήναι, σσ. 56-63.

Κιλουκιώτης, Ιωάννης. (2020). «Η βυρσοδεψία στο Καρλόβασι της Σάμου» (www.samosin.gr 14/4/20).

Κλουβάτος, Κ. Δημήτριος. (2006). Σαμιακά Πεπραγμένα, τ. 1, βιβλίο τρίτο: Το Αμπέλι/κρασί της Σάμου, Καρλόβασι.

Κόγιας, Ντίνος. (2000). Τροχιόδρομος Καρλοβασίων Σάμου (1905-1939), Αθήνα: Δήμος Καρλοβασίων.

Κόγιας, Ντίνος.  (2004). «Οι μαστόροι του Πηλού στη Σάμο (1870-1970)», στο Καλοκαιρινές Σαμιακές Συναντήσεις, Α. Σφοίνη (επιμ.), Αθήνα.

Κόμης, Κώστας. (2014). «Η λέπρα στη Σάμο (19ος – 20ος αιώνας)», Πρακτικά Συνεδρίου (Σάμος, 2-4 Νοεμβρίου 2012), Από την αυτονομία στο εθνικό κράτος. Η ενσωμάτωση της Σάμου στην Ελλάδα, σσ. 233-266, Σάμος: Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Σάμου.

Κουρέρης, Γεώργιος. (2013). Η ιατρική στη Σάμο κατά την περίοδο της Ηγεμονίας (1834-1912), Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιατρική Σχολή.

Κουτσός, Νικόλαος. (2020). Στο λυκόφως ενός Βυρσοδεψείου, Πειραιάς.

Κρητικίδης, Εμμανουήλ. (1867). Αρχαιολογία. Αρχαίοι ναοί της Σάμου μετ’ ανακαλυφθεισών επιγραφών, Σύρος: Τύποις Ρ. Πρίντεζη

Κρητικίδης, Εμμανουήλ. (1870). Πραγματεία περί της ερημώσεως και του συνοικισμού της Σάμου, Σύρος: Τύποις Ρ. Πρίντεζη

Κροκίδης, Δημήτρης. (1999). «Μια προσπάθεια για την καταγραφή των βυρσοδεψείων στο Καρλόβασι της Σάμου», Τεχνολογία. Ενημερωτικό δελτίο πολιτιστικού τεχνολογικού ιδρύματος ελληνικής τράπεζας βιομηχανικής αναπτύξεως, τεύχος 9, σσ. 24-26.

Νόου, Νίκος. (1976). Σάμος, η γη μας. Ιστορία, Χρονικό, Φωτογραφία – Τουρισμός

Οικονόμου, Ανδρομάχη. (1994). «Σημείωμα για τη βυρσοδεψία στη Σάμο», Σαμιακές Μελέτες, τ. Α’, Αθήνα: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου», σσ. 189-192.

Παπακωνσταντίνου, Θανάσης (επιμ.). (1999). Τα βυρσοδεψεία και το Καρλόβασι, Λύκειο Καρλοβάσου, Ομάδα μαθητών, Καρλόβασι.

Ρίτσου, Έρη. (2007). «Ο Γιάννης Ρίτσος στο Καρλόβασι», στο Καρλόβασι Σάμου. Ένα νησιωτικό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο στο ανατολικό Αιγαίο (Πρακτικά Συνεδρίου), Αθήνα: Δήμος Καρλοβασίων & Γενικά Αρχεία του Κράτους-Αρχεία Νομού Σάμου.

Σεβαστάκης, Αλέξης. (1979). Σφαγείο (μυθιστόρημα), Αθήνα: Θεμέλιο.

Σεβαστάκης, Αλέξης. (1995). Ιστορικά Νέου Καρλοβάσου Σάμου 1768-1840, Αθήνα: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου».

Σταματιάδης, Επαμεινώνδας. (1970). Σαμιακά. Ιστορία της Σάμου. Από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι το 1890, τ. Δ’, Αθήνα: Ιωάννης Σοφούλης.

Τσέλαλη, Γιώτα. (1998). «Η σαμιακή βυρσοδεψία», Καθημερινή, Αφιέρωμα Επτά Ημέρες, 9/8/1998, σσ. 21-22.

Χατζηγεωργίου, Σταύρος. (2002). Συνδικάτα. Το εργατικό κίνημα των βυρσοδεψεργατων Καρλοβάσου Σάμου 1899-1947, Αθήνα: υπερόριος.

Χουσνή, Έλενα. (2018). Καταραμένες Πολιτείες, Αθήνα: Κύφαντα.

Psaropoulou, Betty. (1986). Last Potter of the east Aegean, Nauplion: Peloponnesian Folklore Foundation.

  1. Σταμάτης Ανδριανόπουλος
  2. Πάτρα Βαθιώτη
  3. Σταματία Βαθιώτη
  4. Χρυσούλα Βακάκη
  5. Χρήστος Βαρβατές
  6. Ευτυχία Γιοβάνη
  7. Δημήτρης Θρασυβούλου
  8. Πόπη Καλησπέρη
  9. Ειρήνη Καπώλη-Φοροπούλου
  10. Δέσποινα Κελεμπέση
  11. Χαράλαμπος Κοτζαμάνης
  12. Νικήτας Κυπαρίσσης
  13. Μανώλης Κυριαζής
  14. Εμμανουέλα Μακρή-Βαθιώτη
  15. Μαριγούλα Μακρή
  16. Στέλιος Μακρής
  17. Μαρία Μαρούκη
  18. Μανώλης Ματθαίου
  19. Φώτης Ματθαίου
  20. Σταυρίτσα Μιχαλιού
  21. Ρένα Παντελόγλου-Σταματάκη
  22. Μαρία Παπακωνσταντίνου
  23. Βαγγέλης Παριανός
  24. Ευαγγελία Πρατσινάκη
  25. Σαρηγιάννη Μάτα
  26. Δημήτρης Σιδεράτος
  27. Στέλιος Σιδηρουργός
  28. Καλλιόπη Σταύρου
  29. Κώστας Σταύρου
  30. Ανδρέας Τσουκαλάς
  31. Χρυσάνθη Χριστοδούλου
valogo22tr
Βουρνάζων 19, Μυτιλήνη, 81132, Λέσβος
2251040500
[email protected]
https://www.ynmteba.gr/
3ης Σεπτεμβρίου 42, 10433, Αθήνα
2103234390
[email protected]
http://ayla.culture.gr/
Ministry-of-culture-and-sports-logo-ebeace
Διαδρομές
Βίντεο
Καταγραφή Κτηρίων
Εκπαιδευτικά

Πολιτική Απορρήτου
Όροι και Προϋποθέσεις
Επικοινωνία

Scroll to Top