Νησί :Σάμος
Οικισμός :Καρλόβασι

Κτήρια-Τοπόσημα Καρλοβάσου

1

Πορφυριάδα Σχολή & Χατζηγιάννειο Παρθεναγωγείο

Ένα από τα σημαντικότερα δημόσια κτήρια σε ολόκληρη τη Σάμο είναι η Πορφυριάδα Σχολή, που βρίσκεται στο κέντρο του Νέου Καρλοβάσου. Σήμερα λειτουργεί ως δημοτικό σχολείο. Η ιστορία της Σχολής είναι σημαντική, καθώς εκεί φοίτησαν σπουδαίοι Καρλοβασίτες, όπως ο Λογοθέτης Λυκούργος, ο Γεώργιος Κλεάνθης και άλλες μεγάλες προσωπικότητες. Οι απόφοιτοί της θεωρούνταν πολύ μορφωμένοι και καλοί γνώστες της ελληνικής γλώσσας.

Την πρωτοβουλία για τη δημιουργία της Πορφυριάδας Σχολής είχε ο Καρλοβασίτης ιεράρχης Πορφύριος Ζαμπέτης. Τα έργα ανοικοδόμησης ξεκίνησαν το 1781 στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα το Χατζηγιάννειο Παρθεναγωγείο. Ο Πορφύριος πέθανε το ίδιο έτος, το έργο του όμως συνεχίστηκε από τους κατοίκους του Καρλοβάσου. Έτσι το 1784 η Πορφυριάδα θα δεχτεί τους πρώτους της μαθητές. Το 1822 θα υποστεί τρομερές φθορές εξαιτίας της πυρκαγιάς που ξέσπασε στο κτήριο, καταστρέφοντας ολοσχερώς τη Βιβλιοθήκη. Περίπου 25 χρόνια αργότερα το κτήριο θα αποκατασταθεί και η Σχολή θα συνεχίσει τη ζωή της.

Οι αλλαγές στην κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου θα μετατρέψουν την Πορφυρίαδα Σχολή από το 1897 σε Εμπορική Σχολή. Εξαιτίας του συνεχώς αυξανόμενου αριθμού των μαθητών κρίθηκε απαραίτητη η ανοικοδόμηση νέου μεγαλύτερου κτηρίου, με νέα θέση πλέον στην πλατεία Βαλασκατζή (πλησίον της κεντρικής πλατείας του Νέου Καρλοβάσου). Για την ολοκλήρωση του έργου, το οποίο παραδόθηκε το 1905, σημαντική ήταν η οικονομική συνδρομή των ισχυρών ανδρών του τόπου.  

Στη θέση που βρισκόταν η παλιά Πορφυριάδα, ο Ιωάννης Χατζηγιάννης, ένας από τους χρηματοδότες της νέας Πορφυριάδας, αποφασίζει την ανέγερση ενός παρθεναγωγείου, το οποίο θα λειτουργούσε ως δημοτικό σχολείο θηλέων. Έτσι, το 1903 χτίζεται στην ίδια θέση το Χατζηγιάννειο Παρθεναγωγείο, που πολύ αργότερα λειτούργησε ως Γυμνάσιο. Σήμερα εκεί στεγάζεται η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Πολλά παιδιά αγροτικών οικογενειών χρειαζόταν να περπατούν καθημερινά για αρκετή ώρα μέχρι να φτάσουν στην Πορφυριάδα και το Χατζηγιάννειο Παρθεναγωγείο, διανύοντας πολλά χιλιόμετρα από τα καλύβια τους, εκτός του Καρλοβάσου. Καλύβια αποκαλούσαν οι Καρλοβασίτες τα μικρά αυτοσχέδια καταλύματα εντός αγροτικών εκτάσεων, στα οποία διέμεναν οι οικογένειες για όσο διάστημα διαρκούσαν οι αγροτικές εργασίες, συνήθως έξι μήνες κάθε χρόνο. Οι μικροί μαθητές, αναγκασμένοι να βοηθούν τους γονείς τους στα καλύβια, ζούσαν μια επίπονη καθημερινότητα, προσπαθώντας να ανταποκριθούν και στις απαιτήσεις του σχολείου.

Η Πορφυριάδα Σχολή εκτός από δημοτικό σχολείο, πλέον φιλοξενεί πλήθος πολιτιστικών εκδηλώσεων, όπως συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις.

Τεκμήρια :

2

Εμπορική Σχολή Καρλοβάσου

Το κτήριο που φιλοξενούσε τη γνωστή Εμπορική Σχολή Καρλοβάσου βρίσκεται στην περιοχή «Πευκάκια». Αρχικά ανήκε στην οικογένεια του Κώστα Μανταφούνη. Το 1930 πουλήθηκε στο Δημόσιο, οπότε και στέγασε τη Δημόσια Εμπορική Σχολή Καρλοβάσου που μέχρι τότε λειτουργούσε στο κτήριο της Πορφυριάδας Σχολής. Το 1932 η Εμπορική Σχολή Καρλοβάσου μετονομάστηκε σε Δημόσια Εμπορική Σχολή Σάμου.
Κατά την περίοδο της Κατοχής το κτήριο επιτάχθηκε από τους Ιταλούς και μετατράπηκε σε νοσοκομείο. Σύμφωνα με μαρτυρίες αρκετοί ήταν οι ντόπιοι που έτυχαν της φροντίδας Ιταλών γιατρών. Θεωρήθηκε ένα από τα καλύτερα σχολεία, αφού οι απόφοιτοι της Εμπορικής Σχολής μπορούσαν να απορροφηθούν εύκολα σε δημόσιες υπηρεσίες ή τράπεζες, καθώς οι γνώσεις τους στα εμπορικά και οικονομικά ζητήματα ήταν κατά κοινή ομολογία εξαιρετικές. Το επίπεδο σπουδών της Εμπορικής Σχολής έκανε πολλά παιδιά από όλη τη Σάμο να θέλουν να φοιτήσουν εκεί. Όσοι Σαμιώτες ήθελαν να ακολουθήσουν καριέρα στα οικονομικά έρχονταν στην Εμπορική Σχολή Καρλοβάσου. Όσοι Καρλοβασίτες επιθυμούσαν κλασικές σπουδές, πήγαιναν στο σχολείο του Μαραθόκαμπου. Στην Εμπορική Σχολή φοιτούσαν και τα παιδιά από τα κοντινά στο Καρλόβασι χωριά, τα οποία έφταναν καθημερινά περπατώντας χιλιόμετρα ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν.
Στο Καρλόβασι τα κορίτσια δεν αποκλείονταν από την εκπαιδευτική διαδικασία. Δεν ήταν λίγες οι Καρλοβασίτισσες που αποφοίτησαν από την Εμπορική Σχολή. Κάποιες μάλιστα κατάφεραν να βγουν και στην αγορά εργασίας έχοντας ως πολύτιμο εφόδιο το απολυτήριό τους.
Τεκμήρια :

3

Λαογραφικό Μουσείο Καρλοβάσου

Το κτήριο στο οποίο σήμερα στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο Καρλοβάσου χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα με χορηγία του τότε επιφανούς και πλούσιου Καρλοβασίτη Γεωργίου Βεργή. Η αδυναμία των φτωχών κατοίκων του τόπου να αγοράσουν φάρμακα και να τύχουν ιδιωτικής ιατρικής περίθαλψης παρακίνησε τον Γ. Βεργή να χρηματοδοτήσει την ανέγερση κτηρίου με σκοπό τη λειτουργία του ως «Δημοτικού Φαρμακείου». Το έτος ανέγερσής του, 1899, σώζεται ακόμα σε εγχάρακτη πλάκα πάνω από την κεντρική είσοδο.
Το Δημοτικό Φαρμακείο θα συνεχίσει για πάρα πολλά χρόνια να παρέχει ιατρική φροντίδα και φάρμακα σε όσους κατοίκους το είχαν ανάγκη. Οι σημερινοί κάτοικοι το θυμούνται ως το «Υγειονομικό», το οποίο σταμάτησε τη λειτουργία του το 1986, οπότε και δημιουργήθηκε το Κέντρο Υγείας στην περιοχή «Πευκάκια».
Η ιδέα για τη δημιουργία Λαογραφικού Μουσείου στο Καρλόβασι ξεκίνησε το 1993 με την επιλογή από τον Δήμο του Δημοτικού Φαρμακείου ως χώρου στέγασής του. Τη συγκέντρωση των εκθεμάτων και την οργάνωση του νέου μουσείου ανέλαβαν Καρλοβασίτισσες, οι οποίες φρόντισαν να το ολοκληρώσουν άμεσα, το 1994. Οι εκθεσιακοί χώροι και τα αντικείμενα παραπέμπουν στον τύπο ενός Καρλοβασίτικου σπιτιού του περασμένου αιώνα. Τα εκθέματά του καλύπτουν μια περίοδο που χρονολογικά εκτείνεται από το 1870 έως το 1955, συνδυάζοντας τον αγροτικό και αστικό χαρακτήρα της καθημερινής ζωής των Καρλοβασιτών. Στο Καρλόβασι ήδη στις αρχές του 20ου αιώνα είχε διαμορφωθεί μια ακμάζουσα και πρωτοπόρα αστική τάξη που προήλθε από την ανάπτυξη των ντόπιων βυρσοδεψείων και των εργοστασίων καπνού. Ταυτόχρονα όμως τα στοιχεία του αγροτικού πολιτισμού παρέμεναν ζωντανά και λειτουργικά. Έτσι, ο επισκέπτης μπορεί να δει ποικιλία αντικειμένων, όπως αργαλειό, υφαντά, σοφρά, σκάφη για το ζύμωμα, αγροτικά εργαλεία και πορσελάνινα αντικείμενα, σκαλιστούς καθρέφτες και καναπέδες αλλά και εντυπωσιακά ρούχα των πλουσίων κυριών της πόλης.
Τεκμήρια :

4

Το Ηγεμονικό Μέγαρο στο Καρλόβασι

Ένα από τα πιο επιβλητικά κτήρια στο Καρλόβασι είναι το Ηγεμονικό Μέγαρο, στο οποίο σήμερα στεγάζεται η γραμματεία της Σχολής Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Η έδρα του Ηγεμόνα κατά την περίοδο της Ηγεμονίας της Σάμου ήταν στο Βαθύ. Ωστόσο, πολύ πιθανόν να αποφασίστηκε η ανοικοδόμηση Ηγεμονικού Μεγάρου και στο Καρλόβασι αφενός μεν για πρακτικούς λόγους (εξασφάλιση πολυτελούς στέγης στον Ηγεμόνα κάθε φορά που επισκεπτόταν τον τόπο), και αφετέρου για συμβολικούς (προβολή της ισχύος του Καρλοβάσου έναντι του Βαθέος).
Το καθεστώς της Ηγεμονίας της Σάμου συνδέεται με το δεύτερο Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1829, σύμφωνα με το οποίο η Ελλάδα αναγνωριζόταν ως ξεχωριστό αυτόνομο κράτος υπό την κυριαρχία ενός χριστιανού κληρονομικού ηγεμόνα που θα επιλεγόταν από τις Δυνάμεις. Στα σύνορα του ελεύθερου ελληνικού κράτους δεν είχε συμπεριληφθεί, μεταξύ άλλων νησιών, η Σάμος για την οποία αποφασίστηκε το καθεστώς της τουρκικής επαρχίας. Παρά την αντίσταση των Σαμιωτών, το 1832 το νησί αναγνωρίστηκε με φιρμάνι ως Ηγεμονία. Οι Σαμιώτες αναγνώρισαν σε Γενική Συνέλευση την Ηγεμονία τον Αύγουστο του 1834. Πρακτικά αυτό σήμαινε ότι η Σάμος θα ήταν ένα ημιαυτόνομο κράτος με χριστιανό Ηγεμόνα που διοριζόταν από την Υψηλή Πύλη. Παρά την υπαγωγή του στην Πύλη, το νησί κατάφερε να αναπτυχθεί ιδιαίτερα κατά την περίοδο αυτή, που διήρκησε για περίπου 80 χρόνια. Το 1912 παύει το Ηγεμονικό καθεστώς στο νησί και η Σάμος ενώνεται με την Ελλάδα. Το Ηγεμονικό Μέγαρο θα εξακολουθήσει να λειτουργεί στεγάζοντας ανά διαστήματα διάφορες υπηρεσίες.
Σήμερα απέναντι από το κτήριο του Ηγεμονικού Μεγάρου εξακολουθεί να λειτουργεί και ο «Μεγάλος Καφενές», νυν «Κέρκης». Σύμφωνα με μαρτυρίες το κτήριο ανήκε αρχικά στον Ιωάννη Χατζηγιάννη και λειτουργούσε ως πολιτικό γραφείο, έξω από το οποίο οργανώνονταν διάφορες παραστάσεις διαμαρτυρίας από εργάτες βυρσοδεψείων, διεκδικώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας και αμοιβή αντάξια του κόπου τους.
Τεκμήρια :

Αστρουλάκης, Νικήτας. (1926). «Το άσυλον των λεπρών Σάμου», Σαμιακή Στοά, τ.Α’, (επιμ.) Θεοσεβεία Βεργή, Καρλόβασι.

Βακιρτζής, Ιωάννης. (2005). Ιστορία της Ηγεμονίας Σάμου 1834-1912, Αθήνα.

Βαρβούνης, Μανόλης. (2018). «Η λέπρα στη Σάμο: Από την παραδοσιακή ιατρική στην επιστημονική αντιμετώπιση», Πρακτικά Πανελλήνιου Επιστημονικού Συνεδρίου, Αθήνα, 7-11 Μαρτίου 2012, Λαϊκή Ιατρική και Ιατρική Επιστήμη. Σχέσεις Αμφίδρομες, τ. Β’, σσ. 379-399, Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο.

Δαμιανίδης, Κώστας. (2004). «Προφορικές μαρτυρίες για την ξυλοναυπηγική στη Σάμο»,  Καλοκαιρινές Σαμιακές Συναντήσεις, σ. 196-208.

Δημητρίου, Νικόλαος. (1979). Ιστορία της Σάμου, Αθήνα: Εκτύπωσις «ήρα».

Δημητρίου, Νικόλαος. (1985). Λαογραφικά της Σάμου, τ. 2, Αθήνα: Ν. Δημητρίου.

Δημητρίου, Νικόλαος. (1987). Λαογραφικά της Σάμου, Αλκιβιάδης Δημητρίου (επιμ.), τ. 4, Αθήνα.

Δημητρίου, Νικόλαος. (1996). Λαογραφικά της Σάμου 7, Λεξικό του Γλωσσικού Σαμιακόυ Ιδιώματος, Αθήνα.

Έθιμα και Παραδόσεις στο Καρλόβασι και στα περίχωρα. (2007). Τ.Ε.Ε. –ΕΠΑ.Λ. Καρλοβάσου.

Ζαφείρης, Γιάννης. (1977). Λογοθέτης Λυκούργος. Ο Μεγάλος Σαμιώτης Αρχηγός του 1821, Αθήνα.

Θρασυβούλου, Δημήτρης. (2007). «Ο εμφύλιος στη δυτική Σάμο. Το επεισόδιο της Λέκας, Μάιος 1946», στο Καρλόβασι Σάμου. Ένα νησιωτικό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο στο ανατολικό Αιγαίο (Πρακτικά Συνεδρίου), Αθήνα: Δήμος Καρλοβασίων & Γενικά Αρχεία του Κράτους-Αρχεία Νομού Σάμου.

Καλατζής, Κώστας. (1992)[1990]. Το ταμπάκικο, Αθήνα: ΠΙΤΣΙΛΟΣ.

Καλατζής, Κώστας. (2007). «Πρόσωπα και τόποι του χθεσινού Νέου Καρλοβάσου», Πρακτικά συνεδρίου Καρλόβασι Σάμου. Ένα νησιωτικό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο στο ανατολικό Αιγαίο, Αθήνα: Δήμος Καρλοβασίων, Γενικά Αρχεία του Κράτους – Αρχεία Νομού Σάμου, σσ. 107-139.

Καλομοίρη, Χαρά. (1997). «Η γέννηση ενός φεστιβάλ», στο Ο Μανώλης Καλομοίρης και η ελληνική μουσική, Σάμος: Φεστιβάλ «Μανώλης Καλομοίρης».

Καραθανάσης, Κώστας. (1995). Γεώργιος Κλεάνθης. Ο Σαμιώτης Εθνικός Βάρδος, Αθήνα: Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος.

Κεντούρης, Αλέξανδρος. (1939). «Η Βυρσοδεψία εν Σάμω», στο Σαμιακόν Ημερολόγιον, Αθήναι, σσ. 56-63.

Κιλουκιώτης, Ιωάννης. (2020). «Η βυρσοδεψία στο Καρλόβασι της Σάμου» (www.samosin.gr 14/4/20).

Κλουβάτος, Κ. Δημήτριος. (2006). Σαμιακά Πεπραγμένα, τ. 1, βιβλίο τρίτο: Το Αμπέλι/κρασί της Σάμου, Καρλόβασι.

Κόγιας, Ντίνος. (2000). Τροχιόδρομος Καρλοβασίων Σάμου (1905-1939), Αθήνα: Δήμος Καρλοβασίων.

Κόγιας, Ντίνος.  (2004). «Οι μαστόροι του Πηλού στη Σάμο (1870-1970)», στο Καλοκαιρινές Σαμιακές Συναντήσεις, Α. Σφοίνη (επιμ.), Αθήνα.

Κόμης, Κώστας. (2014). «Η λέπρα στη Σάμο (19ος – 20ος αιώνας)», Πρακτικά Συνεδρίου (Σάμος, 2-4 Νοεμβρίου 2012), Από την αυτονομία στο εθνικό κράτος. Η ενσωμάτωση της Σάμου στην Ελλάδα, σσ. 233-266, Σάμος: Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Σάμου.

Κουρέρης, Γεώργιος. (2013). Η ιατρική στη Σάμο κατά την περίοδο της Ηγεμονίας (1834-1912), Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιατρική Σχολή.

Κουτσός, Νικόλαος. (2020). Στο λυκόφως ενός Βυρσοδεψείου, Πειραιάς.

Κρητικίδης, Εμμανουήλ. (1867). Αρχαιολογία. Αρχαίοι ναοί της Σάμου μετ’ ανακαλυφθεισών επιγραφών, Σύρος: Τύποις Ρ. Πρίντεζη

Κρητικίδης, Εμμανουήλ. (1870). Πραγματεία περί της ερημώσεως και του συνοικισμού της Σάμου, Σύρος: Τύποις Ρ. Πρίντεζη

Κροκίδης, Δημήτρης. (1999). «Μια προσπάθεια για την καταγραφή των βυρσοδεψείων στο Καρλόβασι της Σάμου», Τεχνολογία. Ενημερωτικό δελτίο πολιτιστικού τεχνολογικού ιδρύματος ελληνικής τράπεζας βιομηχανικής αναπτύξεως, τεύχος 9, σσ. 24-26.

Νόου, Νίκος. (1976). Σάμος, η γη μας. Ιστορία, Χρονικό, Φωτογραφία – Τουρισμός

Οικονόμου, Ανδρομάχη. (1994). «Σημείωμα για τη βυρσοδεψία στη Σάμο», Σαμιακές Μελέτες, τ. Α’, Αθήνα: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου», σσ. 189-192.

Παπακωνσταντίνου, Θανάσης (επιμ.). (1999). Τα βυρσοδεψεία και το Καρλόβασι, Λύκειο Καρλοβάσου, Ομάδα μαθητών, Καρλόβασι.

Ρίτσου, Έρη. (2007). «Ο Γιάννης Ρίτσος στο Καρλόβασι», στο Καρλόβασι Σάμου. Ένα νησιωτικό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο στο ανατολικό Αιγαίο (Πρακτικά Συνεδρίου), Αθήνα: Δήμος Καρλοβασίων & Γενικά Αρχεία του Κράτους-Αρχεία Νομού Σάμου.

Σεβαστάκης, Αλέξης. (1979). Σφαγείο (μυθιστόρημα), Αθήνα: Θεμέλιο.

Σεβαστάκης, Αλέξης. (1995). Ιστορικά Νέου Καρλοβάσου Σάμου 1768-1840, Αθήνα: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου».

Σταματιάδης, Επαμεινώνδας. (1970). Σαμιακά. Ιστορία της Σάμου. Από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι το 1890, τ. Δ’, Αθήνα: Ιωάννης Σοφούλης.

Τσέλαλη, Γιώτα. (1998). «Η σαμιακή βυρσοδεψία», Καθημερινή, Αφιέρωμα Επτά Ημέρες, 9/8/1998, σσ. 21-22.

Χατζηγεωργίου, Σταύρος. (2002). Συνδικάτα. Το εργατικό κίνημα των βυρσοδεψεργατων Καρλοβάσου Σάμου 1899-1947, Αθήνα: υπερόριος.

Χουσνή, Έλενα. (2018). Καταραμένες Πολιτείες, Αθήνα: Κύφαντα.

Psaropoulou, Betty. (1986). Last Potter of the east Aegean, Nauplion: Peloponnesian Folklore Foundation.

  1. Σταμάτης Ανδριανόπουλος
  2. Πάτρα Βαθιώτη
  3. Σταματία Βαθιώτη
  4. Χρυσούλα Βακάκη
  5. Χρήστος Βαρβατές
  6. Ευτυχία Γιοβάνη
  7. Δημήτρης Θρασυβούλου
  8. Πόπη Καλησπέρη
  9. Ειρήνη Καπώλη-Φοροπούλου
  10. Δέσποινα Κελεμπέση
  11. Χαράλαμπος Κοτζαμάνης
  12. Νικήτας Κυπαρίσσης
  13. Μανώλης Κυριαζής
  14. Εμμανουέλα Μακρή-Βαθιώτη
  15. Μαριγούλα Μακρή
  16. Στέλιος Μακρής
  17. Μαρία Μαρούκη
  18. Μανώλης Ματθαίου
  19. Φώτης Ματθαίου
  20. Σταυρίτσα Μιχαλιού
  21. Ρένα Παντελόγλου-Σταματάκη
  22. Μαρία Παπακωνσταντίνου
  23. Βαγγέλης Παριανός
  24. Ευαγγελία Πρατσινάκη
  25. Σαρηγιάννη Μάτα
  26. Δημήτρης Σιδεράτος
  27. Στέλιος Σιδηρουργός
  28. Καλλιόπη Σταύρου
  29. Κώστας Σταύρου
  30. Ανδρέας Τσουκαλάς
  31. Χρυσάνθη Χριστοδούλου

valogo22tr
Βουρνάζων 19, Μυτιλήνη, 81132, Λέσβος
2251040500
[email protected]
https://www.ynmteba.gr/
3ης Σεπτεμβρίου 42, 10433, Αθήνα
2103234390
[email protected]
http://ayla.culture.gr/
Ministry-of-culture-and-sports-logo-ebeace
Διαδρομές
Βίντεο
Καταγραφή Κτηρίων
Εκπαιδευτικά

Πολιτική Απορρήτου
Όροι και Προϋποθέσεις
Επικοινωνία

Scroll to Top