Διαδρομή «Αγορά πόλης Χίου»

Το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας βρίσκεται στην πλατεία Βουνακίου, στο κέντρο της Χίου. Κατασκευάστηκε το 1926 από την τεχνική υπηρεσία της τράπεζας και από το 1986 αποτελεί , χαρακτηρισμένο διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού, καθώς αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα όψιμης νεοκλασικής αρχιτεκτονικής.

Το κτίριο είναι τριώροφο με ημιυπόγειο και ο τρίτος όροφος βρίσκεται σε εσοχή με συμπαγές περιμετρικό στηθαίο. 

Η κύρια όψη του παρουσιάζει τριμερή διάρθρωση με κατακόρυφο άξονα συμμετρίας, που τονίζεται στο ισόγειο με νεοκλασσικό θύρωμα με δωρικού ρυθμού μαρμάρινες κολώνες και επιστύλιο που στηρίζει και τον εξώστη του ορόφου, ιωνικές παραστάδες εκατέρωθεν της θύρας του εξώστη στον όροφο που φέρουν επιστύλιο και τριγωνικό αέτωμα στην επίστεψη.

Τα ανοίγματα έχουν απλά πλαίσια και οι εξώστες μαρμάρινα συμπαγή διάτρητα στηθαία, ενώ οι θύρες εισόδου και οι σιδεριές των παραθύρων του ισογείου αποτελούν ενδιαφέροντα δείγματα μεταλλοτεχνίας της εποχής. 

Εσωτερικά το κτίριο παρουσιάζει ενδιαφέρον με περίτεχνες γύψινες διακοσμήσεις και διαμόρφωση του χώρου στο ισόγειο με ιωνικούς κίονες και παραστάδες που φέρουν επιστύλια. Η διάρθρωση της κάτοψης, ειδικά του ισογείου, είναι χαρακτηριστική γιατί έχει διαμορφωθεί εξαρχής για τη στέγαση της Τράπεζας, ενώ ο όροφος έχει σχεδιαστεί για να χρησιμεύει ως κατοικία του διευθυντή.

Η οθωμανική κρήνη του «Αβδούλ Χαμήτ»  βρίσκεται στην πλατεία Βουνακίου, στο κέντρο της Χίου. 

Από το 1990 αποτελεί χαρακτηρισμένο ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού καθώς αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της παραδοσιακής λιθοξοϊκής παράδοσης του νησιού με εξαιρετικό ανάγλυφο διάκοσμο και αρχιτεκτονική διάρθρωση ενδεικτική της συνύπαρξης ανατολικών και δυτικών επιρροών, που αντανακλά τις κοινωνικοπολιτικές συναλλαγές των κατοίκων της Χίου.

Το κτίριο όπου σήμερα στεγάζεται η Δημοτική  Πινακοθήκης της Χίου, ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1939 και ολοκληρώθηκε το 1954 για να στεγάσει τα Δημοτικά Λουτρά της πόλης. Το κτίριο λειτούργησε έως τα μέσα της δεκαετίας του '70 και στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε. Το 1979 χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού. Το 1984 ξεκίνησε η αποκατάσταση του κτιρίου και η μετατροπή του σε Πινακοθήκη που λειτουργεί έως και σήμερα.

Το κτίριο των Λουτρών σχεδίασε ο γνωστός αρχιτέκτονας Ιωάννης Δεσποτόπουλος και ο σχεδιασμός του αντανακλάει τη μοντέρνα αρχιτεκτονική της περιόδου του μεσοπολέμου. Η καθαρότητα των γεωμετρικών όγκων σε συνδυασμό με τη χρήση παραδοσιακών στοιχείων, όπως ο ημικυλινδρικός θόλος, η χρήση τοπικού πωρόλιθου σε ισόδομο σύστημα δόμησης και στοιχείων ισλαμικής αρχιτεκτονικής, όπως τα έγχρωμα ρομβοειδή και κυκλικά φεγγιτάκια στην πλάγια όψη, μέσα από τη γραφή του μοντερνισμού προσδίδουν ένα μοναδικό αισθητικό αποτέλεσμα.

Ιδιαίτερα τονισμένη είναι η οριζόντια διάσταση του κτιρίου με γραμμική παράθεση των ανοιγμάτων και ενιαία οριζόντια προεξοχή στο ανώφλι και στην ποδιά τους. Η κύρια είσοδος διαμορφώνεται σε εσοχή και σηματοδοτείται από διαφορετικής απόχρωσης ροδόχροους κίονες και περίτεχνο διακοσμητικό πλαίσιο. Στο υπέρθυρο της εισόδου υπάρχει μαρμάρινη επιγραφή όπου μνημονεύονται οι δωρητές του κτιρίου, τα έτη θεμελίωσης και περάτωσης και οι εκάστοτε δήμαρχοι.

Αξιόλογο παραδοσιακό γωνιακό κατάστημα στη συμβολή των οδών Απλωταριάς και Πάχνου. Το κτίριο είναι διώροφο και επιστεγάζεται με κεραμοσκεπή.

Το ισόγειο είναι λιθόκτιστο με μεγάλα τοξωτά ανοίγματα και ενδιάμεσους πεσσούς, ενώ όλος ο όροφος είναι κατασκευασμένος από ελαφριά ξύλινη τοιχοποιία «μπαγδατί» ή «τσατμά» και διαμορφώνεται σε αρχιτεκτονική προεξοχή «σαχνισί» που στηρίζεται σε περίτεχνα μεταλλικά φουρούσια. 

Το ισόγειο διαθέτει τυπολογία καταστήματος με μεγάλα υαλοστάσια που φέρουν τοξωτούς φεγγίτες στο υπέρθυρο και κοσμούνται με περίτεχνες προστατευτικές σιδεριές. Στον όροφο ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η καμπύλη απότμηση του κτιρίου που φέρει κεντρικά παράθυρο. Τα υπόλοιπα παράθυρα του ορόφου διατάσσονται ρυθμικά σε άξονες και όλα φέρουν ξύλινα κουφώματα με τοξωτό φεγγίτη, καθώς και διακοσμητικό γείσο και γαλλικού τύπου εξώφυλλα.

Ιδιαίτερα αξιόλογο γωνιακό διώροφο συγκρότημα επί των οδών Απλωταριάς, Αργέντη και Μαγαζιωτίσσης Χίου, που στεγάζει διπλοκατοικία στον α’ όροφο και καταστήματα στο ισόγειο, κτισμένο το 1890. Η πρώην αρχοντική κατοικία Συριώτη αποτελεί κτίριο χαρακτηρισμένο ως έργο τέχνης και ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού, καθώς παρουσιάζει αξιόλογα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά στοιχεία τόσο στις όψεις, όσο και στο εσωτερικό του. 

Στις όψεις του διακρίνονται νεοκλασικές αναφορές συνδυασμένες αρμονικά με στοιχεία παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Χίου. Το ισόγειο διαθέτει τυπολογία καταστήματος, αναπτύσσεται σε μεγάλο ύψος, με μεγάλα τοξωτά ανοίγματα που διαχωρίζονται από πεσσούς από θυμιανούσικη πέτρα με επίκρανα. Στον όροφο, όπου αναπτύσσονται οι κατοικίες, οδηγούν δύο ιδιαίτερα επιμελημένες ανεξάρτητες είσοδοι από τις πλαϊνές οδούς. Κάθε είσοδος σηματοδοτείται από ένα επιβλητικό κλασικιστικό περιθύρωμα με λίθινες παραστάδες, επιστύλιο και αέτωμα. Τα ανοίγματα των εισόδων είναι τοξωτά και διαθέτουν ιδιαίτερα επιμελημένες εξώθυρες με φεγγίτες στο υπέρθυρο και περίτεχνες προστατευτικές σιδεριές. Τα δύο επίπεδα, ισογείου και ορόφου, διαχωρίζονται με μια ενδιάμεση οριζόντια διακοσμητική ζώνη - ταινία προεξεχόντων γείσων. Ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό στοιχείο παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των κατοικιών αποτελεί η ξύλινη αρχιτεκτονική προεξοχή «κιοσές» στον όροφο. 

Ενδιαφέρον μορφολογικά παρουσιάζει ο διαχωρισμός των δυο κατοικιών με διάσπαση του όγκου στον όροφο και η δημιουργία μια κοινής ανοιχτής ζώνης όπου κυριαρχεί κεντρικά ένας μαρμάρινος καμπύλος εξώστης με ανάγλυφο διάκοσμο και περίτεχνα χυτοσιδηρά κιγλιδώματα. Μαρμάρινοι επιμήκεις εξώστες με περίτεχνα χυτοσιδηρά κιγλιδώματα και φουρούσια διατρέχουν συμμετρικά τα δύο τμήματα της πρόσοψης. Επιμήκη ορθογώνια ανοίγματα τοποθετούνται συμμετρικά ως προς τον κατακόρυφο άξονα στον α’ όροφο σε κάθε κατοικία και φέρουν ξύλινα σκούρα γαλλικού τύπου. Η επιστέγαση του κτιρίου γίνεται με κεραμοσκεπή εγκιβωτισμένη σε περιμετρικό στηθαίο που κοσμείται με γείσο με οδοντωτή ταινία, γεισίποδες με φυτικό διάκοσμο και προεξέχον τμήμα.

Ιδιαίτερα αξιόλογο διώροφο κτίριο μικτής χρήσης επί της εμπορικής οδού Απλωταριάς, που στεγάζε κατοικία στον όροφο και είχε εμπορική χρήση στο ισόγειο. Το κτίριο κατασκευάστηκε το 1890 και αποτελούσε την κατοικία της οικογένειας Πισσή, γνωστών εμπόρων της Χίου οι οποίοι εξήγαγαν εσπεριδοειδή. Σήμερα το κτίριο λειτουργεί ως ξενοδοχείο στον όροφο, με καφέ και καταστήματα στο ισόγειο.

Στις όψεις του διακρίνονται νεοκλασικές αναφορές συνδυασμένες αρμονικά με στοιχεία παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Χίου. 

Το ισόγειο διαθέτει τυπολογία καταστήματος, αναπτύσσεται σε μεγάλο ύψος, με μεγάλα τοξωτά ανοίγματα που διαχωρίζονται από πεσσούς από θυμιανούσικη πέτρα με επίκρανα. Κεντρικά στο ισόγειο διαμορφώνεται μια διαμπερής στοά που οδηγεί στην πίσω αυλή και εσωτερικά στον όροφο. Η είσοδος της στοάς σηματοδοτείται από ένα λίθινο τοξωτό περιθύρωμα με παραστάδες, επίκρανα και προεξέχον κλειδί στην κορυφή του τόξου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίτεχνη προστατευτική σιδεριά του ημικυκλικού φεγγίτη στο υπέρθυρο της εισόδου.

Ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό στοιχείο παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της κατοικίας αποτελεί η ξύλινη αρχιτεκτονική προεξοχή «κιοσές» στον όροφο. Ενδιαφέρον μορφολογικά παρουσιάζει η διάσπαση του όγκου στον όροφο και η δημιουργία μιας ενδιάμεσης βεράντας όπου κυριαρχεί κεντρικά ένας μαρμάρινος καμπύλος εξώστης με περίτεχνα χυτοσιδηρά κιγκλιδώματα και φουρούσια. Τα ανοίγματα του ορόφου διαμορφώνονται με τοξωτά ανώφλια και επαναλαμβάνονται ρυθμικά. Οι ακμές του κτιρίου κοσμούνται με γωνιακές παραστάδες που φέρουν κορινθιακού τύπου επίκρανα και επιστύλιο. Στην απόληξη του κτιρίου οδοντωτή ταινία και γείσο κοσμούν τη στέγη.

Το Ναυτικό Μουσείο Χίου βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, επί της οδού Σ. Τσουρή. Στεγάζεται στην αρχοντική κατοικία των Αναστασίου και Μαρουκώς Πατέρα, που δωρίσθηκε στο ομώνυμο Κοινωφελές Ίδρυμα από τους κληρονόμους τους το 1991.

Το κτίριο είναι διώροφο, κατασκευασμένο στις αρχές του 20ου αιώνα και αρχιτεκτονικά συνδυάζει παραδοσιακά στοιχεία με νεοκλασικές αναφορές. Στην κατασκευαστική του δομή διακρίνονται εξωτερικές τοιχοποιίες από λιθοδομή, με ξύλινα εσωτερικά δάπεδα, ενώ σε αρκετά σημεία τα δάπεδα διαμορφώνονται από μεταλλικές δοκούς και θολίσκους. 

Η τυπολογία της αρχικής κάτοψης του κτιρίου έχει τροποποιηθεί, με τις τελευταίες εργασίες αποκατάστασης, προκειμένου να εξυπηρετηθεί καλύτερα η λειτουργία του μουσείου. Αν και κάποια εσωτερικά χωρίσματα έχουν απομακρυνθεί, διακρίνεται στις οροφές η αρχική διάταξη των χώρων, όπου διασώζονται οι απαράμιλλης αισθητικής αξίας οροφογραφίες. 

Στο εξωτερικό του κτιρίου ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία αποτελούν ο παραδοσιακός «κιοσές», μία ξύλινη αρχιτεκτονική προεξοχή που προσομοιάζει με κλειστό στεγασμένο εξώστη και στηρίζεται σε περίτεχνα χυτοσιδηρά φουρούσια και ο μικρός εξώστης. 

Το σύνολο των όψεων του κτιρίου είναι επιχρισμένο, ο διαχωρισμός των επιπέδων τονίζεται με οριζόντια, προεξέχουσα ταινία από τραβηχτό επίχρισμα και η στέψη του κτιρίου κοσμείται με γείσο. Όλα τα ανοίγματα διαμορφώνονται με τοξωτά ανώφλια και κοσμούνται με περιθυρώματα. Τα περιθυρώματα των εισόδων είναι λίθινα, κατασκευασμένα από θυμιανούσικο πωρόλιθο. Ανάμεσα στις δύο εισόδους έχει διαμορφωθεί μικρή κόγχη εικονογραφημένη με τη μορφή του Αγίου Νικολάου, προστάτη των ναυτικών.

Αξιόλογη ισόγεια αστική κατοικία κατασκευασμένη στα τέλη του 19ου αιώνα. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του κτιρίου αποτελεί η χρήση εμφανούς λαξευτού τοπικού πωρόλιθου (πέτρα Θυμιανών) στο σύνολο της τοιχοποιίας και στα διακοσμητικά του στοιχεία. Τα διακοσμητικά του στοιχεία είναι ιδιαίτερα επιμελημένα, επηρεασμένα από τη νεοκλασική αρχιτεκτονική εκφρασμένη μέσα από τη χρήση του τοπικού πωρόλιθου και αφορούν στα περιθυρώματα των ανοιγμάτων και στα γείσα. Στα παράθυρα τα περιθυρώματα διαμορφώνονται με παραστάδες και χαμηλού τόξου ανώφλια που φέρουν διακοσμητικό κλειδί και γείσο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ημικυκλικό τοξωτό περιθύρωμα της εισόδου που διαφοροποιείται με τη χρήση πιο έντονου ροδόχροου πετρώματος.

Διώροφη παραδοσιακή κατοικία, επί της οδού Σ. Τσουρή,  κατασκευασμένη στα τέλη του 19ου αιώνα. Ιδιαίτερο μορφολογικό χαρακτηριστικό της κύριας όψης του κτιρίου αποτελεί η διαμόρφωση του ορόφου με μικρή αρχιτεκτονική προεξοχή «σαχνισί», ή όπως ονομάζεται στη Χίου «κιοσέ». Ο «κιοσές», ως ένας μικρός κλειστός-στεγασμένος εξώστης, εξασφάλιζε περισσότερο ωφέλιμο χώρο στο εσωτερικό της κατοικίας, αλλά και με την κατασκευή πλευρικών παραθύρων, περισσότερο φυσικό φωτισμό. Η κατασκευή του είναι ελαφριά, ξύλινη και στηρίζεται σε περίτεχνα χυτοσιδηρά φουρούσια. Η όψη του είναι επιχρισμένη, όπως και ολόκληρης της κατοικίας και κοσμείται με ξύλινες παραστάδες στις ακμές του και αετωματική απόληξη στη στέψη του. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ξύλινα κουφώματα των παραθύρων, διακοσμημένα με μικρό ξύλινο πλαίσιο και γείσο, όπου ενώ στο σώμα της κατοικίας είναι όλα ανοιγόμενα, στη κατασκευή του «κιοσέ» είναι όλα ανασυρόμενα.

Διώροφη γωνιακή αστική κατοικία των αρχών του 20ου αιώνα, με νεοκλασικά χαρακτηριστικά και στοιχεία τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Το κτίριο βρίσκεται στη συμβολή των οδών Τσουρή και Δελαγραμματίκα. 

Σύμφωνα με μαρμάρινη εγχάρακτη επιγραφή στο υπέρθυρο της κύριας εισόδου «ΕΤΕΘΗ Ο ΘΕΜΕΛΙΟΣ ΛΙΘΟΣ ΤΗΝ..1Η..ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ  ΕΤΕΛΙΟΣΕΝ.ΔΕ. ΤΗ 29. ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1905». 

Το κτίριο έχει ορθογωνική κάτοψη και αναπτύσσεται λειτουργικά σε δύο επίπεδα με ανεξάρτητες εισόδους, μία σε κάθε οδό αντίστοιχα. Μορφολογικά, η κύρια όψη επί της οδού Δελαγραμματίκα διαμορφώνεται με βάση των κεντρικό κατακόρυφο άξονα συμμετρίας, ο οποίος τονίζεται από την κύρια είσοδο και τον εξώστη στον όροφο. Αντίστοιχα, στην πλάγια όψη επί της οδού Τσουρή, ο κεντρικός άξονα τονίζεται με τη χρήση ενός παραδοσιακού στοιχείου, του «κιοσέ», μίας ξύλινης αρχιτεκτονικής προεξοχής που προσομοιάζει με κλειστό στεγασμένο εξώστη, που στηρίζεται σε περίτεχνα χυτοσιδηρά φουρούσια, όπως και ο εξώστης αντίστοιχα. 

Το σύνολο των όψεων του κτιρίου είναι επιχρισμένο και οι ακμές του κοσμούνται με παραστάδες. Και στις δύο όψεις τα ανοίγματα κοσμούνται με περιθυρώματα, διατάσσονται σε άξονες και επαναλαμβάνονται ρυθμικά κατά τα πρότυπα του νεοκλασικισμού. Ο διαχωρισμός των επιπέδων τονίζεται με οριζόντια, προεξέχουσα ταινία από τραβηχτό επίχρισμα και η στέψη του κτιρίου κοσμείται με γείσο.