Η Μηχανή τ’ Αγιού στον Μανταμάδο

Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα στη Λέσβο οι ελαιόμυλοι που λειτουργούσαν με  τη χρήση μυλόπετρων άρχισαν να αντικαθίστανται από ατμοκίνητα ελαιοτριβεία. Για τη λειτουργία τους απασχολούνταν μεγάλος αριθμός εργατών, με διαφορετικές ειδικότητες, όπως ήταν ο θερμαστής, που αναλάμβανε τη λειτουργία του λέβητα για την παραγωγή του ατμού, ο μηχανοδηγός, που φρόντιζε για τη σωστή λειτουργία της ατμομηχανής, ο μπασκιτζής, υπεύθυνος για το υδραυλικό πιεστήριο (μπασκί), οι πετράδες, που χειρίζονταν τον λιόμυλο, οι χαμάληδες, που μετέφεραν τον καρπό από τις αποθήκες στο κυρίως κτήριο και ο γραμματικός που κρατούσε τα λογιστικά αρχεία του ελαιοτριβείου.

Η Μηχανή τ’ Αγιού, το σημερινό Κέντρο Πολλαπλών Χρήσεων Μανταμάδου, κατασκευάστηκε κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, αρχές του 20ου αιώνα, με εθελοντική εργασία της χριστιανικής κοινότητας Μανταμάδου, προκειμένου να λειτουργήσει ως ελαιοτριβείο. Συνέβαλε αποφασιστικά στην τοπική οικονομική ανάπτυξη και την απαλλαγή των μικροκαλλιεργητών από το καθεστώς των ιδιωτικών εργοστασίων.

Η επιλογή του ονόματος, Μηχανή Τ’ Αγιού, προς τιμήν του Αγίου (Ταξιάρχη) συνδέεται με το πολιτικό-οικονομικό πλαίσιο της εποχής. Σύμφωνα με τις μεταρρυθμίσεις που εισάγει η οθωμανική διοίκηση από τον 19ο  ήδη αιώνα (Τανζιμάτ), οι χριστιανικές κοινότητες της οθωμανικής αυτοκρατορίας είχαν το δικαίωμα να αναλάβουν τη δημιουργία μεγάλων έργων, με την προϋπόθεσή να  βρίσκονται  υπό την εποπτεία της ορθόδοξης εκκλησίας. Με αυτό το καθεστώς, λοιπόν, λειτούργησε τα πρώτα του χρόνια και η Μηχανή τ’ Αγιού.

Η απόφαση για τη δημιουργία κοινοτικού ελαιοτριβείου συνάντησε αρχικά τις έντονες αντιδράσεις των ιδιοκτητών άλλων ελαιοτριβείων του Μανταμάδου, καθώς θεώρησαν ότι  βλάπτονταν τα  συμφέροντά τους. Το κόστος κατασκευής ανήλθε στα 510.000 γρόσια, τεράστια επένδυση για τα δεδομένα της εποχής αλλά και με την οικονομική συνεισφορά και προσωπική εργασία όλων των κατοίκων. Από το 1908 ανοίγεται και βιβλίο δωρητών, όπου εγγράφονται συνεισφορές σε διάφορα νομίσματα της εποχής. Παράλληλα, καταγράφονται προσφορές σε είδος, όπως εθελοντικά ημερομίσθια, μεταφορές με ζώα, οικοδομικά υλικά κ.ά.

Το ελαιοτριβείο, που άρχισε να λειτουργεί το 1909, μετονομάστηκε σε «μηχανή της Κοινότητας» το 1931, με την κυριότητά του να μεταβιβάζεται από την εκκλησία στην κοινότητα. Έκλεισε οριστικά το 1967. Ο μηχανολογικός του εξοπλισμός, που σώζεται μέχρι σήμερα σε ειδικά εκθετήρια εντός του κτηρίου, έφτασε από το μηχανουργείο του Μιλτιάδη Ισηγόνη στη Σμύρνη. Στον ευρύτερο χώρο του ελαιοτριβείου συναντά κανείς δύο ακόμα βοηθητικά κτίσματα. Το πρώτο συνδεόταν με τις διοικητικές λειτουργίες του ελαιοτριβείου, όπως οι πληρωμές των εργαζομένων. Το δεύτερο, μικρότερων διαστάσεων, χρησίμευε ως χώρος υγιεινής.

Στα μέσα της δεκαετίας του ΄80, η Νομαρχία Λέσβου και η Κοινότητα Μανταμάδου αποκατέστησαν το κτήριο που μετατράπηκε σε Κέντρο Πολλαπλών Χρήσεων. Εκεί σήμερα φιλοξενούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως η ετήσια Παλλεσβιακή Έκθεση Κεραμικής, ενώ κάποιοι από τους χώρους παραχωρήθηκαν σε διάφορους πολιτιστικούς συλλόγους του Μανταμάδου.