Διαδρομή «Υδρόμυλοι Ραχών»

Ο υδρόμυλος του Σάββα Μαλαχία βρίσκεται στη δημοτική ενότητα Ραχών Ικαρίας, κοντά στο Γιαλισκάρι και συγκεκριμένα στην περιοχή “Χρυσομηλιά”. Ανήκει στην ομάδα των τεσσάρων υδρόμυλων που τροφοδοτούνταν από το ρέμα του Μύρσωνα (ένας εκ των οποίων δεν εντοπίστηκε). Πρόκειται για αξιόλογο δείγμα ικαριώτικης υδρομυλικής εγκατάστασης, που διακρίνεται για την αρμονική ένταξη στον περιβάλλοντα χώρο. Χρονολογείται στη δεκαετία του 1880 και σταμάτησε οριστικά τη λειτουργία του στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Σήμερα, το κτίσμα του υδρόμυλου διατηρείται σε καλή κατάσταση. Πρόκειται για μικρό, μονώροφο, λιθόκτιστο κτίσμα ορθογωνικής κάτοψης. Η στέγη του είναι ξύλινη, δίριχτη και φέρει επικάλυψη από σχιστόπλακες. Η κατασκευή του κτίσματος ακολουθεί τις αρχές της τοπικής - παραδοσιακής, αγροτικής αρχιτεκτονικής. Διακρίνεται για τη λιτή του μορφολόγηση, με λιγοστά ανοίγματα και παντελή απουσία διακοσμητικών στοιχείων. Αποτελείται από το ισόγειο, όπου ήταν το εργαστήρι του μυλωνά με τον αλεστικό μηχανισμό και το ημιυπόγειο - ζουριό, όπου βρισκόταν ο κινητικός μηχανισμός και διακρίνεται το άνοιγμα εξόδου του νερού. Από τις βοηθητικές του εγκαταστάσεις - έργα υποδομής, εντοπίστηκαν η γιστέρνα, ο νεραύλακας, καθώς και η λιθόκτιστη κρέμαση που έφερε μεταλλικό βαγένι.

Ο υδρόμυλος του Νικολάκη Μαριόλου βρίσκεται στη δημοτική ενότητα Ραχών Ικαρίας, πλησίον του οικισμού του Αγίου Πολυκάρπου και συγκεκριμένα στο ρέμα του Μύρσωνα. Ανήκει στην ομάδα των τεσσάρων υδρόμυλων που τροφοδοτούνταν από το ρέμα του Μύρσωνα (ένας εκ των οποίων δεν εντοπίστηκε). Πρόκειται για χαρακτηριστικό δείγμα ικαριώτικης υδρομυλικής εγκατάστασης, που διακρίνεται για την αρμονική ένταξη στον περιβάλλοντα χώρο. Χρονολογείται μεταξύ των τελών του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Σήμερα, το κτίσμα του υδρόμυλου σώζεται σε ερειπιώδη κατάσταση. Πρόκειται για μικρό, μονώροφο, λιθόκτιστο κτίσμα ορθογωνικής κάτοψης. Έφερε δίρριχτη στέγη, με επικάλυψη από σχιστόπλακες, η οποία έχει καταρρεύσει. Κατάρρευση έχει υποστεί επίσης και το μεγαλύτερο μέρος των τοιχοποιιών του. Η κατασκευή του κτίσματος ακολουθεί τις αρχές της τοπικής - παραδοσιακής, αγροτικής αρχιτεκτονικής. Αποτελούταν από το ισόγειο, όπου ήταν το εργαστήρι του μυλωνά με τον αλεστικό μηχανισμό και το ημιυπόγειο - ζουριό, όπου βρισκόταν ο κινητικός μηχανισμός και με δυσκολία σήμερα διακρίνεται το άνοιγμα εξόδου του νερού. Από τις βοηθητικές του εγκαταστάσεις - έργα υποδομής,  διατηρούνται η γιστέρνα, ο νεραύλακας, καθώς και ο υδατόπυργος. Ειδικότερα, η γιστέρνα βρίσκεται σε καλή κατάσταση και είναι ορατή η έξοδος του νερού προς τον νεραύλακα, με την οπή όπου εφάρμοζε το πελέμι. Ο νεραύλακας, βασίζεται σε λίθινη κατασκευή και καταλήγει στην κτιστή κρέμαση, η οποία διαμορφώνεται ως λιθόκτιστος υδατόπυργος, που στο εσωτερικό του φέρει τον κατακόρυφο αγωγό μεταφοράς του νερού. Στον συγκεκριμένο υδρόμυλο, ο νεραύλακας μαζί με τον υδατόπυργο αποτελούν μία ενιαία κατασκευή, χωρίς τη συνηθισμένη, διακριτή, διαπλάτυνση του υδατόπυργου.

Ο υδρόμυλος του Γιάννη Σπανού (“Σπανέδων”) βρίσκεται στη δημοτική ενότητα Ραχών Ικαρίας, μεταξύ των οικισμών Καστανιών και Χριστού, και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή “Μελέδες”. Ανήκει στην ομάδα των δέκα συνεχόμενων υδρόμυλων που εντοπίζονται στο ρέμα του Χάρακα. Πρόκειται για αξιόλογο δείγμα ικαριώτικης υδρομυλικής εγκατάστασης, που διακρίνεται για την αρμονική ένταξη στον περιβάλλοντα χώρο. Χρονολογείται μεταξύ των δεκαετιών του 1880 και του 1890 και σταμάτησε οριστικά τη λειτουργία του το 1964. Σήμερα, διατηρείται σε καλή κατάσταση το κτίσμα του υδρόμυλου, καθώς και οι βοηθητικές του εγκαταστάσεις - έργα υποδομής, όπως η γιστέρνα, ο νεραύλακας και ο υδατόπυργος. Στον υπαίθριο χώρο, σε επαφή σχεδόν με το κυρίως κτίσμα του υδρόμυλου, σώζεται διώροφο, ασκεπές κτίσμα που προοριζόταν πιθανώς για καφενείο, το οποίο ωστόσο, σύμφωνα με μαρτυρίες, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Πλέον, ο υδρόμυλος ανήκει στον Πολιτιστικό Σύλλογο Χριστού Ραχών, που το 2010 προχώρησε στην αποκατάσταση του κτίσματος, καθώς και στη μερική ανακατασκευή του μηχανισμού του με σκοπό την επαναλειτουργία του μύλου για εκπαιδευτικούς  λόγους.

Ο υδρόμυλος του Αλέξανδρου Τσαντίρη βρίσκεται στη δημοτική ενότητα Ραχών Ικαρίας, πλησίον του οικισμού της Προεσπέρας και τροφοδοτούταν από το ομώνυμο ρέμα. Πρόκειται για αξιόλογο δείγμα ικαριώτικης υδρομυλικής εγκατάστασης, που διακρίνεται για την αρμονική ένταξη στον περιβάλλοντα χώρο. Χρονολογείται μεταξύ των δεκαετιών του 1850 και του 1870 και σταμάτησε οριστικά τη λειτουργία του το 1962-1963. Σήμερα, σώζεται το διώροφο κτίσμα του υδρόμυλου. Πρόκειται για λιθόκτιστο κτίσμα ορθογωνικής κάτοψης. Η στέγη του είναι ξύλινη, δίριχτη και φέρει επικάλυψη από σχιστόπλακες. Η κατασκευή του κτίσματος ακολουθεί τις αρχές της τοπικής - παραδοσιακής, αγροτικής αρχιτεκτονικής,  παραπέμποντας στον “πύργο” ή “πυργάρι”. Είναι ένα από τα λιγοστά διώροφα κτίσματα νερόμυλων που εντοπίστηκαν στην Ικαρία. Αποτελείται από το ισόγειο, όπου ήταν το εργαστήρι του μυλωνά με τον αλεστικό μηχανισμό, τον όροφο, ο οποίος πιθανότατα χρησίμευε ως κατοικία του μυλωνά, και το ημιυπόγειο - ζουριό, όπου βρίσκεται ο κινητικός μηχανισμός και το άνοιγμα εξόδου του νερού. Το νερό, στον συγκεκριμένο υδρόμυλο, έπεφτε με μεταλλικό βαγένι, το οποίο ακολουθεί τη φυσική κλίση της πλαγιάς. Το πάνω τμήμα του βαγενιού είναι στερεωμένο με ακατέργαστους λίθους, ενώ η χοάνη του έχει σχήμα κόλουρης πυραμίδας.

Ο υδρόμυλος του Πέτρου Ρουστά βρίσκεται στη δημοτική ενότητα Ραχών Ικαρίας, κοντά στο Καρκινάγρι και πιο συγκεκριμένα στην παραλία όπου καταλήγει το ρέμα του Καλού. Πρόκειται για χαρακτηριστικό δείγμα ικαριώτικης υδρομυλικής εγκατάστασης, που διακρίνεται για την αρμονική ένταξη στον περιβάλλοντα χώρο. Χρονολογείται μεταξύ των τελών του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Σήμερα, το κτίσμα του υδρόμυλου διατηρείται σε σχετικά καλή κατάσταση. Πρόκειται για μικρό, μονώροφο, επιχρισμένο, λιθόκτιστο κτίσμα ορθογωνικής κάτοψης. Η στέγη του είναι ξύλινη, δίρριχτη και φέρει πρόχειρη επικάλυψη από γαλλικά κεραμίδια. Η κατασκευή του κτίσματος ακολουθεί τις αρχές της τοπικής - παραδοσιακής, αγροτικής αρχιτεκτονικής. Διακρίνεται για τη λιτή του μορφολόγηση, με λιγοστά ανοίγματα και παντελή απουσία διακοσμητικών στοιχείων. Αποτελείται από το ισόγειο, όπου ήταν το εργαστήρι του μυλωνά με τον αλεστικό μηχανισμό και το ημιυπόγειο - ζουριό, όπου με δυσκολία σήμερα διακρίνεται το άνοιγμα εξόδου του νερού. Από τις βοηθητικές του εγκαταστάσεις - έργα υποδομής, διατηρούνται ο νεραύλακας και η λίθινη κρέμαση που φέρει μεταλλικό βαγένι. Η γιστέρνα δεν εντοπίστηκε. Πλέον, το κτίσμα του υδρόμυλου χρησιμοποιείται ως περιστασιακό κατάλυμα κατασκηνωτών. Στον περιβάλλοντα χώρο, υπάρχει ένα ακόμη μονώροφο κτίσμα (σύγχρονο του κτίσματος του υδρόμυλου), το οποίο είχε πιθανώς βοηθητική χρήση ή μπορεί να εξυπηρετούσε και ως πρόχειρη κατοικία του μυλωνά.