O οικισμός της Καλλονής εντοπίζεται γεωγραφικά στο κέντρο της Λέσβου, στη βόρεια πλευρά του Κόλπου της Καλλονής και σε απόσταση περίπου 40 χλμ. από τη Μυτιλήνη. Πιθανολογείται ότι ο αρχαίος οικισμός ήταν χτισμένος στην πλαγιά του παρακείμενου λόφου, κοντά στην περιοχή που βρίσκεται το μεσαιωνικό Κάστρο της Καλλονής. Η ιστορία του οικισμού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τους οικισμούς Αρίσβη και Αχυρώνα. Η αρχαία Αρίσβη πήρε το όνομά της από την κόρη του βασιλιά του νησιού, Μάκαρα σύμφωνα με τον μύθο. Ο μεσαιωνικός οικισμός με την ονομασία Αχυρώνα ή Αχερώνη αναπτύχθηκε γύρω από τον παλαιότερο μοναστηριακό ναό του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, που βρισκόταν στην ίδια θέση με το σύγχρονο Μητροπολιτικό ναό.
Στα μέσα του 19ου αιώνα, η Αχυρώνα μετατράπηκε σε διοικητικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Η οικονομία της ήταν αγροτική και βασίστηκε κυρίως στην καλλιέργεια της ελιάς. Μεγάλη οικονομική σημασία είχε και η παραγωγή αλατιού των αλυκών του κόλπου της Καλλονής. Στα τέλη του αιώνα αναπτύχθηκε το εμπόριο και η βιομηχανία και κατασκευάστηκαν ελαιοτριβεία στα όρια του οικισμού.
Ο οικισμός μετονομάστηκε σε Καλλονή τη δεκαετία του 1920 μετά την προσάρτηση του νησιού στο ελληνικό κράτος. Μέχρι την δεκαετία του 1960 τον οικισμό διέτρεχε ο ποταμός Αχέρωνας, ο οποίος καλύφθηκε για να δημιουργηθεί ο σύγχρονος κεντρικός εμπορικός δρόμος. Αξιόλογης αρχιτεκτονικής είναι τα δημόσια κτίρια του οικισμού από τις αρχές του 20ου αιώνα. Χαρακτηριστικό δείγμα αποτελεί το Δημοτικό Σχολείο που ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1923 στα πρότυπα της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής ως επίσημης μορφολογικής επιλογής του ελληνικού κράτους για τα σχολικά κτίρια εκείνης της περιόδου.
Η τυπολογία των κατοικιών είναι κοινή σε επίπεδο κάτοψης με ορισμένες παραλλαγές ανάμεσα στις λαϊκές και τις αστικές κατοικίες. Τα κτίρια είναι ισόγεια και συχνότερα διώροφα, με ορθογωνική κάτοψη και ξύλινη κεραμοσκεπή, κατασκευασμένα από φέρουσα τοιχοποιία, λίθινη ή πλίνθινη, σπάνια από ωμόπλινθους. Στην οργάνωση των όψεων παρατηρούνται κατακόρυφοι και οριζόντιοι άξονες συμμετρίας, διαχωρισμός σε ζώνες και ρυθμός στα ανοίγματα. Χαρακτηριστικά μορφολογικά στοιχεία που συνθέτουν τις όψεις αποτελούν τα περιθυρώματα, οι διακοσμητικές ταινίες ανάμεσα στους ορόφους και οι εξώστες με μεταλλικά φουρούσια. Διαφοροποιήσεις υπάρχουν στο μέγεθος, στο ύψος και κυρίως στα διακοσμητικά στοιχεία που υποδηλώνουν την οικονομική και κοινωνική στάθμη των ιδιοκτητών. Έτσι, οι αρχοντικές κατοικίες φέρουν επιπλέον μορφολογικά στοιχεία με νεοκλασσικά, κυρίως, χαρακτηριστικά, όπως αετώματα, μετώπες, ψευτοπαραστάδες, κιονόκρανα κ.α.