Μήθυμνα

Ο οικισμός της Μήθυμνας βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της Λέσβου. Πρόκειται για έναν παραδοσιακό οικισμό με φυσικό λιμάνι, κτισμένο αμφιθεατρικά στην πλαγιά ενός λόφου πάνω στον οποίο δεσπόζει το μεσαιωνικό κάστρο.
Κατά την αρχαϊκή περίοδο, η Μήθυμνα αναφέρεται ως η δεύτερη σπουδαιότερη πόλη της Λέσβου και η γεωγραφική της θέση, με το φυσικό λιμάνι που διέθετε, βοήθησε στην εμπορική και οικονομική ανάπτυξη του τόπου. Η αρχαία ονομασία του οικισμού προέρχεται από το όνομα της κόρης του μυθικού βασιλιά Μάκαρα. Οι αρχαίες πηγές αναφέρουν το συγκεκριμένο τόπο ως Μήθυμνα και μόνο προς τα τέλη της βυζαντινής περιόδου κάνει την εμφάνισή της η δεύτερη ονομασία του, Μόλυβος. Εικάζεται ότι η προέλευσή του σχετίζεται με τη φράγκικη ονομασία Montd’ olives, δηλαδή το όρος με τα ελαιόδεντρα.
Την περίοδο της κυριαρχίας των Γατελούζων (1355-1462), ο Μόλυβος αναπτύχθηκε ιδιαίτερα, αφού οι κάτοικοί του επιδόθηκαν στην εξαγωγή λαδιού, ελιάς, κτηνοτροφικών και βιοτεχνικών προϊόντων. Το Φρούριο θεμελιώθηκε εκείνη την περίοδο πάνω στα ερείπια της αρχαίας οχύρωσης. Η φρουριακή διάταξη του οικισμού γύρω από το κάστρο καθορίστηκε από την ανάγκη για προστασία από εξωτερικούς εισβολείς, στην οποία συνέβαλε και η μορφολογία του εδάφους με τις απότομες βραχώδεις κλίσεις.
Με την εγκατάσταση των Οθωμανών στο Μόλυβο το 1462, ο ιστορικός πυρήνας πύκνωσε. Τα κτήρια κατασκευάζονταν σε συνεχή δόμηση, διαμορφώνοντας ένα ενιαίο σύνολο με ελάχιστο αδόμητο χώρο. Οι παραδοσιακές κατοικίες ήταν συνήθως διώροφες, κατασκευασμένες από λιθοδομή στο ισόγειο και ξύλινο σαχνισί στον όροφο. Οι γειτονιές διακρίνονταν εθνοτικά και θρησκευτικά σε χριστιανικούς και μουσουλμανικούς μαχαλάδες, αλλά και με κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια σε περιοχές υψηλών και χαμηλότερων στρωμάτων.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, εμφανίστηκε η χριστιανική αστική τάξη στον οικισμό, η οποία διαφοροποιήθηκε χωροταξικά και δημιούργησε μια συνοικία έξω από τα όρια του μεσαιωνικού πυρήνα, στον δρόμο που οδηγούσε στο λιμάνι. Οι κατοικίες που κτίστηκαν από τους εύπορους αστούς παρουσίαζαν νεοκλασικά χαρακτηριστικά.
Η αγορά, χώρος της οικονομικής ζωής του τόπου με έντονη κοινωνική σημασία, οργανώθηκε στο κέντρο του οικισμού, στην ίδια θέση που διατηρείται και σήμερα. Χωριζόταν σε δύο τμήματα, αποτυπώνοντας τον εθνοτικό διαχωρισμό στον χώρο: το μουσουλμανικό άνω τμήμα προς το κάστρο και χριστιανικό κάτω τμήμα προς το λιμάνι. Στην περιοχή της αγοράς συναντάμε σημαντικά δημόσια κτίρια, όπως το οθωμανικό τέμενος που σήμερα λειτουργεί ως δημοτικός χώρος εκδηλώσεων, το οθωμανικό λουτρό και τον Ιερό Ναό του Αγίου Παντελεήμονα, κατασκευασμένο το 1844.
Σημαντικό στοιχείο του δημόσιου χώρου, ως σημεία συνάντησης και κοινωνικής συναναστροφής, αποτελούσαν οι κρήνες –τσεσμέδες–, που λειτουργούσαν έως τα μέσα του 20ου αιώνα, με αυτόνομες δεξαμενές νερού ¬–χαζανέδες–, καθώς δεν υπήρχε δίκτυο υδροδότησης. Σήμερα, διατηρούνται γύρω στις είκοσι κρήνες της οθωμανικής περιόδου με ανάγλυφες επιγραφές και διακοσμήσεις.